Caričin grad se nalazi na turističkoj ruti „Putevima rimskih imperatora“. “Justinijan Veliki, koji ga je sagradio, jedan je od 18 rimskih vladara rođenih na tlu današnje Srbije”, navode u TO Lebane. Caričin grad bio je centar arhiepiskopije ‒ centar hrišćanstva u oblasti severnog Ilirika od Sirmijuma do Soluna. U prvom delu priče o ovom arheološkom lokalitetu izuzetnog značaja, govorimo o nastanku Justinijane Prime i opisujemo grad i život u njemu u doba Justinijana.
Justinijana Prima se nalazi u opštini Lebane na jugu Srbije. Grad je početkom šestog veka (535. godine nove ere) sagradio vizantijski imperator Justinijan Prvi u, prema navodima iz TO Lebane, svom rodnom mestu. O tom, za ondašnje prilike modernom gradu sa kompletnom infrastrukturom, za Internet portal RTS-a razgovarali smo sa direktorom Turističke organizacije Lebana, Bojanom Jovićem.
Caričin grad se nalazi na turističkoj ruti „Putevima rimskih imperatora“
Kako je i kada otkriven lokalitet Caričin grad?
‒ Caričin grad kod Lebana je slučajno otkrio Mita Rakić, putopisac i novinar lista „Otadžbina” tokom 1880. godine.
Letnja istraživanja
Poslednjih godina arheološka istraživanja se sprovode u letnjim mesecima od juna do kraja avgusta; tu budu grupe arheologa, konzervatora kamene plastike i mozaika, antropologa, biologa, naučnih radnika. U prošloj godini pojačane su aktivnosti na samom lokalitetu Caričinog grada.
U avgustu 2017. godine Društvo konzervatora Srbije organizovalo je konzervatorske radove na mozaicima na Akropolju i stručni skup o kamenoj plastici. Konzervatorski radovi na kamenoj plastici su u pripremi. Pod okriljem Ministarstva kulture i informisanja, Republički zavod za zaštitu spomenika kulture, Zavod za zaštitu spomenika kulture u Nišu i Narodni muzej Leskovac rukovode zaštitom arheološkog lokaliteta.
Kroz šumu su virile ruševine i utvrđenje sa kulama. Prva istraživanja je sproveo 1912. godine Vladimir Petković, kustos Narodnog muzeja iz Beograda.
Pronašao je justinijanovske kapitele, baziliku, krstionicu i identifikovao je sa Justinijanom Primom ‒ izgubljenom arhiepiskopijom iz perioda smene kasne antike i rane Vizantije.
Kasnije su pod nadzorom V. Petkovića i arheologa Franca Mesesnela otkriveni Akropolj, linija vodovoda, peći za topljenje ruda i bazilika, veći deo Gornjeg grada, pečati, novac, odlomci bronzane statue.
Posle Drugog svetskog rata na istraživanjima su radili SANU, Arheološki institut, Zavod za zaštitu spomenika kulture: Đ. Bošković, M. Panić, A. Deroko, dr Sv. Radojčić, Nevenka Spremo Petrović.
Otkrivena je crkva sa kriptom u Gornjem gradu, glavna ulica istok‒zapad, okviri Donjeg grada, nekropola, brana, kašteli od sela Radinovac do sela Zlata.
Na koji način je tekao dalji istorijat istraživanja?
‒ Od 1960. do 1969. zbog radova na hidroelektrani „Đerdap” smanjuju se finansijska sredstva za istraživanje. Otkrivene su stambene četvrti uz magistrale, bazilika sa transeptom u Donjem gradu; pronađeni su kapitel stuba sa monogramom Justinijana Prvog, crkva van bedema, vodovodna i kanalizaciona mreža, trasa akvadukta od Delivoda na Petrovoj gori do Caričinog grada (16 km), cisterna, kula ‒ vodeni kolektor.
Justinijan Veliki ‒ strateg i zakonodavac
Justinijan je poznat po tome što je ustanovio Rimsko pravo i doneo zakonopravila, uveo vizantijsko pismo određenih dimenzija i stila, učvrstio hrišćanstvo. „Malo kome je poznato da je Justinijan sagradio bogomolju Svetu Sofiju u Konstantinopolju, u tadašnjem rimsko-vizantijskom svetu, današnju Aju Sofiju u Istanbulu, koju posete milioni ljudi godišnje. Justinijan se istakao i kao dobar strateg u ratovima kako bi povratio oblasti i staru slavu Rimskog carstva. Autor je pesme Jedinorodni sine i slove Božji, koja se i danas svakodnevno izgovara na liturgiji. Prve zidine i bedeme Singidunuma, današnjeg Beograda, sagradio je upravo Justinijan Prvi”, kaže direktor Turističke organizacije Lebana, Bojan Jović
Otkrivene su i česma, terme, gradska kuća, pazarište, zanatske radionice u Donjem gradu…
Godine 1975. godine manja istraživanja sprovode Vladimir Kondić i Vladislav Popović.
Sastaju se Niški regionalni zavod kod Niške zajednice kulture, regionalna i opštinska zajednica Leskovca i Lebana o zaštiti spomenika i obnovi istraživanja, a pridružuje se i Narodni muzej iz Beograda.
U periodu od 1978. do 1984. istraživana je sakralna arhitektura, kvart u Gornjem gradu, principija, stambeni kvart u Donjem gradu, istočno i južno podgrađe Donjeg i Gornjeg grada.
Od 1997. godine do danas istraživanja sprovode srpski i francuski arheolozi Vujadin Ivanišević i Bernard Bavan.
Od najinteresantnijih pronalazaka ističu se kosti devet kamila jednogrbih i dvogrbih, koje su korišćene u ratovima i trgovačkim karavanima, dva pečata arhiepiskopa i žitnica.
Kakav je centar bio Justinijana Prima?
‒ Objekti i bazilike u gradu bili su bogato ukrašeni mozaicima. Tu su bile javne zgrade, ulice, trgovi, česme, kupatila, i grandiozni sistem vodovoda u dužini oko 16 km koji je sa planine Radan usmeravao čistu planinsku vodu u gradsku cisternu. Verovatno da je grad u to vreme bio raskošno izgrađen, kako i dolikuje za jedan carski grad. Sistemom oluka i odvodnih cevi sakupljana je atmosferska voda. Tvrđavu uzdignutu na strmoj litici, pored odbrambenih zidina branile su i dve reke: Svinjarička i Caričina. Na Caričinoj reci podignuta je brana sa ispustom gde se formiralo jezero. Tako je rešeno pitanje snabdevanja vodom.
Koje su još specifičnosti Justinijane Prime?
‒ Caričin grad je posedovao, za to vreme, sve zanatske radnje i radionice, skladišta raznovrsne hrane, žitarica, voća, divljači, slatkovodne dunavske ribe, što su i antropološka istraživanja dokazala. Naime, u Caričinom gradu najviše se konzumirala riba (jesetra, som, štuka…), koja je dovožena u svežem stanju.
Grad i podgrađe sa 12.000 stanovnika bili su klasno i funkcionalno podeljeni bedemima i kapijama na tri dela. Na najnižem, južnom platou dominirali su višespratni stambeni blokovi. U nekoliko zgrada je pronađen sistem centralnog grejanja i podno grejanje. Ulice koje su vodile do glavnog trga bile su ispresecane manjim ulicama. Na glavnom trgu Gornjeg grada stajala je velika statua imperatora.
I Akropolj je imao posebne bedeme sa odbrambenim kulama. Tu su bile službene i privatne odaje arhiepiskopa Justinijane Prime i sveštenika. Glavna ulica Via Sakra vodila je do velike bazilike sa bazenom u atrijumu, krstionice i biblioteke. Suprotno od nje bio je arhiepiskopski dvor, kao i kancelarije i prateće prostorije.
Izvor:https://www.rts.rs/lat/magazin/nauka/3048080/caricin-grad–slucajno-otkriveno-arheolosko-bogatstvo.html